Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας - Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας
Αρχαιολογία
Ανασκαφή στο Μακρυχώρι (2015- )
Επιστημονικός υπεύθυνος: Ιφιγένεια Τουρναβίτου
 Εικόνα 1 |
 Εικόνα 2 |
 Εικόνα 3 |
Η θέση Μακρυχώρι βρίσκεται 16χλμ βόρεια της Λάρισσας, σε μία στρατηγική θέση στην είσοδο της κοιλάδας των Τεμπών (ΕΙΚ. 1). Ανακαλύφθηκε από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λάρισας (Γ. Τουφεξής), το 1999-2000, στα πλαίσια της κατασκευής της νέας Εθνικής Οδού Αθηνών-Θεσσαλονίκης. Η ανασκαφή, που πραγματοποιήθηκε στις δυτικές παρυφές του λόφου, έφερε στο φως αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της Αρχαιότερης και της Νεώτερης Νεολιθικής περιόδου, και στο βορειότερο τμήμα της ανασκαφής, βόρεια των νεολιθικών καταλοίπων, εκτεταμένα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της Μυκηναϊκής περιόδου (ΕΙΚ. 2), τμήμα ενός πεδινού οικισμού, με πέντε κτίρια, και τουλάχιστον δύο οικοδομικές φάσεις, που χρονολογούνται στο τέλος του 13ου αιώνα και στην αρχή του 12ου αιώνα πΧ (ΥΕ ΙΙΙΒ2-ΥΕ ΙΙΙΓ). Τον οικισμό διασχίζει μυκηναϊκός δρόμος, πλάτους 3,00μ – 4,50μ.
Η συστηματική αρχαιολογική έρευνα στην ευρύτερη περιοχή του προϊστορικού οικισμού τα τέσσερα τελευταία χρόνια (2015-2017, 2019), μέρος ενός ευρύτερου ερευνητικού προγράμματος, που πραγματοποιείται στα πλαίσια συνεργασίας μεταξύ της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λάρισας, υπό την διεύθυνση του Γ. Τουφεξή, και του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, επικεντρώθηκε σε περιοχή 131τμ ανατολικά του μεγαλύτερου και καλύτερα διατηρημένου βορειότερου κτιρίου του ήδη ανασκαμμένου οικισμού (Βόρειο κτίριο) (ΕΙΚ. 3). Οι ανασκαφικές έρευνες στην περιοχή, έφεραν στο φως αρχιτεκτονικά κατάλοιπα από τουλάχιστον δύο περιόδους χρήσης του κτιρίου, και αποκάλυψαν, όχι μόνο το ανατολικό όριο του μυκηναϊκού συγκροτήματος, αλλά και μεγάλο υπαίθριο χώρο/αυλή ανατολικά και κατά μήκος του τελευταίου, με δύο τοίχους περιβόλου που όριζαν την αυλή αυτή προς τα ανατολικά και βόρεια (ΕΙΚ. 3).
Το στεγασμένο τμήμα του κτιρίου, το οποίο ανασκάφηκε από τη Εφορεία Αρχαιοτήτων Λάρισας, αποτελείται από μία σειρά τεσσάρων δωματίων, τα οποία εκτείνονται ανατολικά και κατά μήκος του μυκηναϊκού δρόμου που διασχίζει τον οικισμό (ΕΙΚ. 4). Η προσθήκη του νοτιότερου δωματίου (Δ1) και η ενσωμάτωση του υπαίθριου χώρου – αυλή που αποκαλύφθηκε πρόσφατα ανατολικά και κατά μήκος του κτιρίου (ΕΙΚ. 3), εντάσσεται στην τελευταία περίοδο χρήσης του κτιρίου. Η είσοδος στον υπαίθριο αυτό χώρο βρίσκεται μάλλον στο νότιο άκρο, ανατολικά του νοτιότερου δωματίου του Βόρειου κτιρίου (Δ1), όπου εντοπίσθηκε εκτεταμένο λιθολόγημα (ΕΙΚ. 3). Στο εσωτερικό της αυλής αποκαλύψαμε δύο χαμηλές λιθόκτιστες κατασκευές, πλατφόρμες/θρανία, δύο τμήματα πηλοδαπέδου, και δύο λιθόκτιστες πασσαλοθήκες. Μία από τις χαμηλές κατασκευές που ήλθε στο φως το καλοκαίρι του 2016, και εκτείνεται κατά μήκος του ανατολικού εξωτερικού τοίχου του Δωματίου 2 του Βόρειου κτιρίου (ΕΙΚ. 3, 5), καταλαμβάνει μία έκταση 5,50 – 6τμ. Η βορειότερη, πολύ μικρότερη κατασκευή, η οποία εντοπίσθηκε το καλοκαίρι του 2017 κατά μήκος του βόρειου τοίχου του περιβόλου (ΕΙΚ. 3, 5), εκτείνεται, αυτή τη στιγμή, σε μία έκταση σχεδόν 3 τμ. Στην περιοχή μεταξύ των δύο λιθόκτιστων κατασκευών/θρανίων, εντοπίσαμε και τα δύο τμήματα του πηλοδαπέδου, που κατά πάσα πιθανότητα αποτελούσε την κυρίως επιφάνεια της αυλής (ΕΙΚ. 5). Οι δύο πασσαλοθήκες (ΕΙΚ. 5), σχηματισμοί μικρών λίθων τοποθετημένων κάθετα στο εσωτερικό του στρώματος καταστροφής του μυκηναϊκού συγκροτήματος, αποκαλύφθηκαν στο ίδιο περίπου βάθος, ανατολικά και βόρεια του πηλοδαπέδου και προφανώς σχετίζονται με την τοποθέτηση ξύλινων πασσάλων για την κατασκευή πρόχειρων στεγάστρων/ημιυπαίθριων χώρων, στο εσωτερικό της αυλής.
 Εικόνα 4 |
 Εικόνα 5 |
Σε αρχαιότερη περίοδο (ΥΕ ΙΙΙΑ - ΥΕ ΙΙΙΒ1, 14ος αιώνας - 1ο μισό 130υ αιώνα πΧ), πριν την οικοδόμηση του μυκηναϊκού συγκροτήματος, εντάσσεται ο μυκηναϊκός κιβωτιόσχημος τάφος παιδιού (ΕΙΚ. 6), ο οποίος αποκαλύφθηκε στον ανοιχτό, υπαίθριο χώρο, ανατολικά του Δωματίου 2 (ΕΙΚ. 3), το καλοκαίρι του 2015. Η ταφή συνοδευόταν από κτερίσματα ασυνήθιστου αριθμού και ποιότητας για τον συγκεκριμένο οικισμό. Στα κτερίσματα περιλαμβάνεται περιδέραιο από εννέα (9) ορθογώνιες επιμήκεις ψήφους από υαλόμαζα (ΕΙΚ. 7), μία κυκλική κομβιόσχημη ψήφος, με μία ανάγλυφη επιφάνεια, επίσης από υαλόμαζα (ΕΙΚ. 8), μία οστέινη ρομβοειδής, εγχάρακτη ψήφος, και τμήμα σύρματος από χαλκό.
 Εικόνα 6 |
 Εικόνα 7 Εικόνα 8 |
Το τελευταίο καλοκαίρι, το καλοκαίρι του 2019, ξεκινήσαμε την διερεύνηση της περιοχής ανατολικά του Βόρειου κτιρίου (ΕΙΚ. 3), με την ελπίδα να αποκαλύψουμε και άλλα κτίρια του μυκηναϊκού οικισμού. Ξεκινήσαμε την ανασκαφή με την πεποίθηση ότι η περιοχή ανατολικά του περιβόλου του Βόρειου κτιρίου, αποτελούσε εξωτερικό χώρο μεταξύ κτιρίων ή υπαίθριο χώρο άλλου κτιρίου. Κατά την αφαίρεση της μυκηναϊκής επίχωσης, αποκαλύφθηκε σταδιακά τμήμα λιθόκτιστης και κατά τα φαινόμενα, αναλημματικής κατασκευής/ανδήρου, η οποία εδράζεται στον φυσικό βράχο (ΕΙΚ. 9, 10). Αν και το συνολικό ανασκαμμένο τμήμα του ανδήρου καταλαμβάνει έκταση 7.50-13τμ, τα αρχαιολογικά δεδομένα της τελευταίας ανασκαφικής περιόδου μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για μία μεγαλύτερη κατασκευή, η οποία αρχικά εκτεινόταν και στα όμορα προς βορρά, προς νότο και προς ανατολάς τετράγωνα. Προς δυσμάς έφθανε, κατά πάσα πιθανότητα, μέχρι τον περίβολο του Βόρειου κτιρίου. Λαμβάνοντας υπόψη τα ευρήματα της τελευταίας ανασκαφικής περιόδου (2019) (ΕΙΚ. 3), είναι πολύ πιθανό ότι, από τη στιγμή που ο υπαίθριος χώρος ανατολικά του μυκηναϊκού συγκροτήματος ενσωματώθηκε στο Βόρειο κτίριο, η περιοχή ανατολικά του περιβόλου της αυλής αυτής διαμορφώθηκε σαν κοινόχρηστος εξωτερικός χώρος του οικισμού, με την δημιουργία λιθόκτιστου ανδήρου (ΕΙΚ. 3, 9, 10). H δημιουργία τεχνητού ανδήρου στην ανηφορική πλαγιά του λόφου, σε ένα κατά τα φαινόμενα υπαίθριο, πιθανότατα κοινόχρηστο χώρο του οικισμού, εγείρει θέματα που αφορούν, όχι μόνο την πολεοδομία των περιφερειακών μυκηναϊκών οικισμών, αλλά και την αναγκαιότητα δημιουργίας δημόσιων χώρων συνεύρεσης/συνάθροισης των κατοίκων.
 Εικόνα 9 |
 Εικόνα 10 |
Στην περιοχή βόρεια του περιβόλου του Βόρειου κτιρίου (ΕΙΚ. 3), κάτω από διαταραγμένη ελληνιστική επίχωση αποκαλύφθηκε σταδιακά, η άνω επιφάνεια και το βόρειο μέτωπο του βόρειου τοίχου του μυκηναϊκού περιβόλου (ΕΙΚ. 11), και στο ΒΑ άκρο της τομής, τμήμα ενός ακόμη τοίχου (ΕΙΚ. 12), με προσανατολισμό ΒΔ-ΝΑ. Ο τοίχος αυτός, ο οποίος σώζεται σε ύψος 3-4 δόμων, χρονολογείται επίσης στην ύστερη Μυκηναϊκή περίοδο, και αποτελεί το βόρειο όριο ενός πιθανώς βοηθητικού χώρου, βόρεια της αυλής του μυκηναϊκού κτιρίου.
 Εικόνα 11 |
 Εικόνα 12 |
Τέλος στη περιοχή νότια της υπαίθριας αυλής του Βόρειου κτιρίου, ξεκινήσαμε ψάχνοντας την προς νότο συνέχεια της πλακόστρωτης επιφάνειας που είχε αποκαλυφθεί κατά την δεύτερη ανασκαφική περίοδο (2016) (ΕΙΚ. 3). Κρίνοντας από τα μέχρι τώρα δεδομένα, κινητά και μη, έχει εντοπισθεί στην ευρύτερη αυτή περιοχή τμήμα εσωτερικού χώρου άλλου μυκηναϊκού συγκροτήματος, Α/ΝΑ του Βόρειου κτιρίου. Στα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα του κτιρίου αυτού εντάσσονται δύο τμήματα μίας χαμηλής κτιστής κατασκευής, μία λιθόκτιστη πασσαλοθήκη, και ένα τμήμα πλακόστρωτης επιφάνειας βορειότερα (ΕΙΚ. 3, 13). Στην διαλογή της κεραμεικής από την περιοχή αυτή, η οποία χρονολογείται στο τέλος του 13ου/αρχές 12ου αιώνα πΧ, εντοπίσαμε τρία συγκολλόμενα τμήματα πήλινου ομοιώματος πλοίου (ΕΙΚ. 14), εξαιρετικά καλής ποιότητας, πιθανώς εισαγόμενο, το μοναδικό ίσως δείγμα στην Θεσσαλία.
 Εικόνα 13 |
 Εικόνα 4 |
Ο οικισμός στην μαγούλα Μακρυχωρίου, ο μοναδικός μυκηναϊκός οικισμός που ανασκάπτεται συστηματικά στην πεδιάδα της Θεσσαλίας, καταστράφηκε και εγκαταλείφθηκε στις αρχές του 12ου αιώνα πΧ. Η έρευνα στον μυκηναϊκό οικισμό θα συνεχισθεί στα πλαίσια του δεύτερου πενταετούς προγράμματος (2019-2024), στην περιοχή της αναλημματικής κατασκευής ανατολικά του Βόρειου κτιρίου, αλλά και στην περιοχή Ν/ΝΑ του τελευταίου, με στόχο την πλήρη αποκάλυψη του νέου κτιρίου του οικισμού.