Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας - Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας
Κοινωνική Ανθρωπολογία
Έμφυλες διαστάσεις της μετανάστευσης στη Νοτιοανατολική Ευρώπη (2004-2007)
Χρηματοδότηση: Πρόγραμμα Πυθαγόρας Ι της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κατηγορία πράξης 4.2.1ε «Ενίσχυση ερευνητικών ομάδων στα Πανεπιστήμια σε θέματα φύλου και ισότητας»
Επιστημονική υπεύθυνη: Ρίκη Βαν Μπούσχοτεν
Η έρευνα είχε σκοπό να μελετήσει τη μετανάστευση ως έμφυλη εμπειρία μέσα από τις αφηγήσεις ζωής μεταναστών και μεταναστριών από την Αλβανία και τη Βουλγαρία. Κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες, ο γεωπολιτικός χώρος της Νοτιοανατολικής Ευρώπης επαναπροσδιορίζεται με βάση τις πολιτικές εξελίξεις της μετακομμουνιστικής περιόδου και την πύκνωση μιας σειράς πολιτικών, οικονομικών και πολιτισμικών ανταλλαγών. Η αυξημένη διασυνοριακή κινητικότητα και η ανάδυση νέων κοινωνικών σχέσεων καθώς και μορφών πολιτικής υποκειμενικότητας και επικοινωνίας παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο σ' αυτή τη διαδικασία. Η έρευνα βασίστηκε σε 60 συνεντεύξεις βάθους με άντρες και γυναίκες τριών ηλικιακών ομάδων από την Αλβανία και τη Βουλγαρία, καθώς και σε εθνογραφικές παρατηρήσεις στη χώρα προέλευσης και στη χώρα υποδοχής και σε οπτικό υλικό. Το υλικό των συνεντεύξεων αναλύθηκε μέσα από μια διεπιστημονική προοπτική η οποία διερευνά τις αφηγηματικές στρατηγικές των μεταναστών/τριών και εστιάζεται ιδίως σε τρεις πτυχές των βιωμένων τους εμπειριών: ένταξη, εργασία και διαπολιτισμική επικοινωνία.
Η επιλογή του φύλου ως βασικής παραμέτρου για την ανάλυση του μεταναστευτικού φαινομένου υπαγορεύτηκε τόσο από κοινωνικούς όσο και από επιστημονικούς λόγους. Η «θηλυκοποίηση» της μετανάστευσης είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο των τελευταίων δύο δεκαετιών που έχει επισημανθεί από ένα αυξανόμενο αριθμό κοινωνικών επιστημόνων. Παρόλο που οι μετανάστριες αυτές δεν είναι πλέον τόσο «αόρατες» όπως ήταν στο παρελθόν, δεν έχει μελετηθεί σε βάθος η πραγματική επίδραση αυτής της «θηλυκοποίησης» των μεταναστευτικών ροών. Στην προσπάθειάς μας να αναπληρώσουμε αυτό το ερευνητικό κενό, προσπαθήσαμε να διευρύνουμε την οπτική μας πέρα από μια προσέγγιση «προσθέστε γυναίκες και ανακατέψτε» (add women and stir). Αναλύοντας τους τρόπους με τους οποίους άντρες και γυναίκες αφηγήθηκαν τις βιωμένες εμπειρίες τους πριν και μετά τη μετανάστευση, θέσαμε σαν στόχο να κατανοήσουμε καλύτερα το φύλο ως ενεργή κοινωνική διαδικασία. Ειδικότερα, προσπαθήσαμε να κατανοήσουμε πως η μεταναστευτική διαδικασία αναδιάρθρωσε τις έμφυλες σχέσεις τόσο εντός των μεταναστευτικών κοινοτήτων όσο και σε σχέση με την κοινωνία υποδοχής. Μέσα απ’ αυτή την οπτική μελετήσαμε επίσης το ρόλο της μετανάστευσης στην κατασκευή νέων, συχνά υβριδικών, αλλά πάντα έμφυλων υποκειμενικοτήτων. Προκειμένου να πετύχουμε αυτό το στόχο, έπρεπε να επανενσωματώσουμε στον ερευνητικό μας φακό τους άντρες, όχι πλέον σαν γενικό πρότυπο «του» μετανάστη, αλλά σαν έμφυλα υποκείμενα.
Ερευνητικά αποτελέσματα:
Στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος διοργανώθηκαν δύο συνέδρια στο Βόλο, ενώ τα αποτελέσματα της έρευνας παρουσιάστηκαν με πλήθος ανακοινώσεις μελών της ερευνητικής ομάδας σε συνέδρια εντός Ελλάδας και στο εξωτερικό.
Δημοσιεύσεις:
Pothiti Hantzaroula, “Perceptions of Work in Albanian Immigrant Testimonies and the Structure of Domestic Work in Greece”, in Helma Lutz (ed) Migration and Domestic Work: a European Perspective on a Global Theme, Ashgate/Aldershot, 2007.
Ρίκη Βαν Μπούσχοτεν, Ιωάννα Λαλιώτου (επ) «Έμφυλοι λόγοι μετανάστευσης», Αθήνα: Νεφέλη (υπό έκδοση)
Riki Van Boeschoten, Transnational Mobility and the Renegotiation of Gender Identities: Albanian and Bulgarian Migrants in Greece. In H.Vermeulen, M.Baldwin-Edwards & R. Van Boeschoten (eds), Migration in the Southern Balkans: From Ottoman Territory to Globalised Nation States, IMISCOE Research. Dordrecht: Springer. (υπό έκδοση)
Penelope Papailias, Projecting Places: Personal Photographs, Migration and the Technology of (Re)location. Στο Camera Graeca: Photographs, Narratives, Materialities, επιμ. Philip Carabott, Yannis Hamilakis και Eleni Papargyriou. Λονδίνο: Ashgate. (υπό έκδοση)