Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας - Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας
Αναζήτηση στο αρχείο εκδηλώσεων
Τα Μυστικά των Βάλτων
- Διάλεξη του Γιώργου Βλάχου με θέμα "Τα Μυστικά των Βάλτων: Περιβαλλοντικές ιστορίες των μακεδονικών υδροβιοτόπων, 1904-1938"
- 09/04/2025 και ώρα 18:00
- Μουσείο της Πόλης του Βόλου
Ο Γιώργος Λ. Βλάχος είναι Εντεταλμένος Ερευνητής του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. Ειδικεύεται στην νεότερη περιβαλλοντική ιστορία του ελλαδικού χώρου, με μεγαλύτερη έμφαση στα μεγάλα τεχνικά έργα του Μεσοπολέμου και τις κοινωνικές επιπτώσεις που αυτά είχαν στους γηγενείς πληθυσμούς, ενώ πρόσφατα ξεκίνησε να μελετά πιο επισταμένα το ζήτημα της κυνηγεσίας στην νεότερη Ελλάδα. Είναι επιστημονικός υπεύθυνος του έργου "InUMEn" που διενεργείται στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και μέσα στο 2025 θα εκδοθεί η πρώτη του μονογραφία που θα τιτλοφορείται "Τα Μυστικά των Βάλτων: Περιβαλλοντικές ιστορίες της μεσοπολεμικής Μακεδονίας".
Περίληψη
Τα μεγάλα αποξηραντικά έργα στη Μακεδονία κατά τον Μεσοπόλεμο, με επίκεντρο τη λίμνη Γιαννιτσών και τα Τενάγη των Φιλίππων, δεν αποτέλεσαν απλώς τεχνικές παρεμβάσεις για την αγροτική ανάπτυξη, αλλά εντάχθηκαν σε ένα ευρύτερο πρόγραμμα κρατικού ελέγχου, οικονομικής εκμετάλλευσης και εθνοτικής πολιτικής. Η έννοια του "περιβαλλοντικού ιμπεριαλισμού" περιγράφει τη διαδικασία μέσα από την οποία το κράτος και οι καπιταλιστικές δυνάμεις αναμορφώνουν το φυσικό τοπίο προς όφελός τους, περιθωριοποιώντας ή εξαλείφοντας προϋπάρχουσες κοινωνικές και οικολογικές δομές.
Η αποξήρανση της λίμνης Γιαννιτσών άλλαξε βίαια τη γεωγραφία και τις οικονομικές σχέσεις της περιοχής. Η λίμνη λειτουργούσε ως φυσικό εμπόδιο, αλλά και ως πηγή ζωής για ψαράδες και μετακινούμενους κτηνοτρόφους. Το ελληνικό κράτος, μέσω της σύμβασης με την αμερικανική εταιρεία Monks & Ulen, προώθησε την αποξήρανση, όχι μόνο για την αύξηση των καλλιεργήσιμων εκτάσεων, αλλά και ως μέσο εθνοτικής και κοινωνικής μηχανικής. Η διανομή της νέας γης επιλέχθηκε με κριτήρια που απέβλεπαν στην εδραίωση του εθνικού ελέγχου, ενώ η απομόνωση των σλαβόφωνων πληθυσμών επιταχύνθηκε.
Στα Τενάγη των Φιλίππων, η αποξήρανση προωθήθηκε υπό το πρόσχημα της δημόσιας υγείας, με επίκληση στην καταπολέμηση της ελονοσίας. Η χρήση της υγειονομικής πολιτικής ως εργαλείου για την αναδιαμόρφωση του τοπίου ακολουθεί διεθνή μοτίβα, όπως αυτά που παρατηρούνται στη Γουατεμάλα, την Παλαιστίνη και την Αργεντινή, όπου η αποστράγγιση ελών εξυπηρέτησε κρατικά και επιχειρηματικά συμφέροντα εις βάρος των τοπικών κοινωνιών.
Οι αποξηράνσεις δεν ήταν απλές πράξεις τεχνικής προόδου, αλλά ενταγμένες σε ένα συνολικό σχέδιο κρατικής κυριαρχίας πάνω στα μακεδονικά υδροχαρή οικοσυστήματα και στους πληθυσμούς της. Η μετατροπή της Μακεδονίας από ένα δίκτυο υδροβιότοπων σε έναν γεωργικό σιτοβολώνα, πλήρως ενταγμένο στις αναπτυξιακές και εθνοτικές επιδιώξεις του ελληνικού κράτους, βασίστηκε στην "απλοποίηση" του τοπίου, όπου η πολυμορφία των οικοσυστημάτων και των τοπικών κοινοτήτων αντικαταστάθηκε από έναν ομοιογενή, ελεγχόμενο και παραγωγικό χώρο. Η διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος υπηρέτησε έτσι όχι μόνο την οικονομική εκμετάλλευση, αλλά και την εθνοτική και κοινωνική αναδιάταξη, αποτυπώνοντας ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα περιβαλλοντικού ιμπεριαλισμού.