Φωτογραφία

Ιστορία
Αρχαιολογία
Κοινωνική Ανθρωπολογία

Αναζήτηση στο αρχείο εκδηλώσεων

Ασχήμια: από το φυσικό στο πολιτικό σώμα

  • Συμπόσιο με τίτλο "Ασχήμια: από το φυσικό στο πολιτικό σώμα"
  • 21/09/2023 και ώρα 09:30

Το συ­μπό­σιο θα λά­βει χώρα υβρι­δι­κά, με ζω­ντα­νή πα­ρου­σία στο Σου­η­δι­κό Ινστι­τού­το Αθη­νών, Μητσαί­ων 9, και ταυ­τό­χρο­νη δια­δι­κτυα­κή με­τά­δο­ση μέσω της ψη­φια­κής πλατ­φόρ­μας Zoom, την Πέμ­πτη 21 και την Παρα­σκευή 22 Σεπτεμ­βρί­ου 2023.

Οι δια­λέ­ξεις, στην πλειο­νό­τη­τά τους, θα δο­θούν στα γαλ­λι­κά.

Σκεπτικό

Εδώ και είκοσι περίπου χρόνια η μελέτη του σώματος αποτελεί σημαντική τάση στην ιστορική έρευνα γενικά και στην αρχαιοελληνική έρευνα ειδικότερα. Έχουν προκύψει πολυάριθμα έργα αφιερωμένα στο σώμα γενικά ή στις διάφορες πτυχές του (βλέμμα, στολισμός, ομορφιά κ.λπ.). Οι αναπαραστάσεις και οι διατυπώσεις του σώματος, οι τρόποι σύλληψης και πρόσληψής του αποτελούν ισάριθμα πολιτισμικά δημιουργήματα σύμφωνα με το κοινωνικοϊστορικό πλαίσιο. Η «κατασκευή» του σώματος περιλαμβάνει φιλοσοφικές, πολιτικές, θρησκευτικές, κοινωνικές, οικονομικές, ψυχολογικές και αισθητικές προσεγγίσεις.

Ενώ η ομορφιά από καιρό θεωρούνταν συστατικό του ελληνικού πολιτισμού, τα έργα για την ασχήμια ήταν πιο σπάνια, με εξαίρεση τη φιλοσοφία ή τις προσεγγίσεις του Maurice Olender στην ιστορία. Γενικά, η έννοια της ασχήμιας θα μπορούσε να εκληφθεί ως αντιαξία, αφού ορίζεται κυρίως ως έλλειψη ομορφιάς, «καλής» μορφής (ας σημειωθεί το στερητικό α σε όρους όπως άσχημος ή άμορφος). Μεταξύ των φιλοσόφων μπορεί να συλληφθεί ως λεπτομέρεια της ομορφιάς ή ακόμη και ως ομορφιά, ως σημάδι της ζωής και της κίνησης της.

Σε κοινωνίες όπου το παρουσιαστικό και η συμπεριφορά υπόκεινται σε συνεχή κοινωνικό έλεγχο, η εμφάνιση του ατόμου είναι σημαντική τόσο από ατομική όσο και συλλογική άποψη. Σύμφωνα με αρχαίες πραγματείες περί φυσιογνωμονίας, η σωματική ασχήμια φανερώνει ψυχική ασχήμια. Σε αντίθεση με τον σοφό ο απλός άνθρωπος, που αποτελεί το μέτρο της ίδιας της ομορφιάς του, υποτιμά ό,τι τον απομακρύνει από αυτήν και σηματοδοτεί την παρακμή του, λόγω ηλικίας ή ασθένειας, συγγενών δυσμορφιών, ιδιαίτερων εθνικών χαρακτηριστικών ή ενδείξεων κοινωνικής υποτέλειας. Επίσης, το σώμα δε αποτελεί μια σταθερή πραγματικότητα: αλλάζει με την ηλικία μέχρι τον τελικό μαρασμό. Η σωματική ευαλωτότητα ή ετερότητα σπάνια προκαλούν οίκτο ή συμπάθεια: συχνά και διαχρονικά προσφέρονται για εύκολο γέλιο.

Ωστόσο, η ασχήμια είναι «καλή για σκέψη», λόγω του πλήθους των λειτουργιών της: μπορεί να κρύψει την εσωτερική ομορφιά (βλ. τα παραδείγματα του Αισώπου, του Σωκράτη, του αποστόλου Παύλου), η ανάπτυξή της μπορεί να χρησιμεύσει για να υποδηλώσει την εσωτερική συναισθηματική κατάσταση (η επιβολή των χαρακτηριστικών του πένθους ασχημαίνουν το σώμα). Μπορεί να εμπνεύσει φόβο και επομένως να χρησιμεύσει ως εκπαιδευτικό εργαλείο (ο Αίσωπος αγοράζεται ως δάσκαλος/​φόβητρο, για να κάνει υπάκουα τα άτακτα παιδιά ενός δουλεμπορικού καταστήματος). Η ασχήμια χρησιμεύει επίσης για να διασκεδάζει, να προκαλεί γέλιο: «το γελοίο», λέει ο Αριστοτέλης, «είναι μέρος του άσχημου». Τέλος, μπορεί να χρησιμεύσει και ως λόγος αποκλεισμού: οι «άλλοι» και ιδιαίτερα οι «αδύναμοι» είναι από τη φύση τους απωθητικοί. Έτσι η φυσική και ηθική ασχήμια σηματοδοτεί τις ιεραρχικές σχέσεις και χαρακτηρίζει τρόπους εξουσίας.

Στη χριστιανική νοοτροπία, η ομορφιά, ως ένδειξη τελειότητας, παραπέμπει στην εικόνα του Θεού, ενώ η ασχήμια φανερώνει το αντίθετό της, τον Διάβολο. Έτσι ο δίκαιος πρίγκιπας ενσαρκώνει την ομορφιά, ως αυθεντικός εκπρόσωπος του Θεού στη γη. Αντίθετα, ο τύραννος αποτελεί μια μορφή με τερατώδες σώμα – το τέρας αντιπροσωπεύει την απόλυτη ασχήμια, ένα κατεξοχήν διαβολικό χαρακτηριστικό. Τέλος, η ηθική ασχήμια που αποδίδεται στους ασεβείς, στους άπιστους, ή και στους ιουδαίους, αποτελεί έναν κοινό τόπο που τους διακρίνει από τους καλούς χριστιανούς. Ορίζει και σε χριστιανικό πλαίσιο η ασχήμια τις ιεραρχικές σχέσεις, τόσο στη γη όσο και στον ουρανό (και στην κόλαση);

Πρό­γραμ­μα

Πέμ­πτη 21 Σεπτεμ­βρί­ου

9.30-10.00: Opening remarks J. Wallensten, P. Pakkanen, V. Mehl, B. Legras, M. Patera

10.00-11.00: Philippe Borgeaud, Figures de la laideur. Hommage à Maurice Olender.

11.00-11.30: Coffee Break

Session 1. Percevoir la laideur
Chair: Stella Georgoudi

11.30-12.00: Petra Pakkanen, Smelly business: The case of Cleon the tanner and ugliness of smell.

12.00-12.30: Véronique Mehl, « Les formes s'effaçaient et n'étaient plus qu'un rêve (Baudelaire) » : lecture sensible de la laideur.

12.30-13.15:  Discussion

Session 2. Figurer la laideur
Chair: Bernard Legras

16.00-16.30: Dimitris Palaiothodoros, Laideur du corps, laideur du visage dans la céramique peinte archaïque et classique.

16.30-17.00: Athanasios Semoglou, Laideur et beauté -physiques et morales : deux valeurs inversement proportionnelles dans la théologie et l'art byzantin.

17.00-18.00: Discussion

Παρα­σκευή 22 Σεπτεμ­βρί­ου

Session 3. Exprimer la laideur
Chair: Jean-Baptiste Bonnard

9.30-10.00: Typhaine Haziza, Il était une fois... une "laide" devenue reine : l'histoire de la mère de Démarate (Hérodote, VI, 61-69).

10.00-10.30: Bernard Legras, Beauté et laideur dans la paideia de l'Égypte ptolémaïque et romaine.

10.30-11.00: Discussion

11.00-11.30: Coffee Break

11.30-12.00: Maria Patera, Attitudes grecques envers la laideur.

12.00-12.30:  Lydia Papariga-Artémiadi, Des humains à la forme animale et des « morts enflés comme des tambours ». Dimensions juridiques de la laideur extra naturam dans l'Antiquité et à Byzance.

12.30-13.00: Discussion

13.00-13.30: Conclusions

ΙΑΚΑ: Κεντρική σελίδα Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας